Ćwiczenia logopedyczne na zaburzenia połykania

 

Kształtowanie umiejętności prawidłowego gryzienia, żucia i połykania przez wzmacnianie napięcia mięśniowego w obrębie obszaru ustno-twarzowego dla zwiększenia samodzielności podczas jedzenia i picia oraz przygotowania aparatu mowy do artykulacji.

1. Nauka odgryzania kęsów stałych pokarmów oraz ich żucia po obydwu stronach jamy ustne

2. Pionizowanie języka

    Przykładowe ćwiczenia:

- Dotykanie palcem wałka dziąsłowego i nazywanie tego miejsca np. parkingiem, w którym język musi zaparkować, gdy mamy zamkniętą buzię,

- Zabawa - konik (nauka kląskania),

- Zabawa – piłka - język udaje piłeczkę, skacze w buzi, odbija się od sufitu i od podłogi,

- Zabawa – malarz - język jest malarzem, maluje sufit w buzi,

- Zabawa – schodki - język wspina się po trzech schodkach - pierwszy jest tuż za zębami, drugi troszeczkę dalej, trzeci jeszcze dalej (za wałeczkiem),

- Zabawy przed lustrem, np.: śpiewanie lalala, lololo, lelele, lululu, itd.

3. Połykanie śliny

Ćwiczenia połykania śliny należy powtarzać wiele razy podczas dnia. Należy też przypominać dziecku o konieczności „parkowania języka w garażu”.

    Przykładowe ćwiczenia:

- Parkujemy język w garażu - na wałeczku, zaciskamy zęby, uśmiechamy się i połykamy ślinę,

- Przytrzymujemy językiem kawałeczek (np.: wiórek utarty na grubej tarce) czekolady na wałeczku i połykamy ślinę.

4.Połykanie płynów

Ćwiczenie połykania płynów należy powtarzać wielokrotnie podczas dnia przez około 20 minut. Należy często przypominać dziecku o „parkowaniu języka w garażu”, zwłaszcza przed posiłkami.

- Zaczynamy od gęstego płynu, np.:  kisielu do picia. Dziecko wypija z małego kubeczka - najpierw nabiera  niewielki łyk, słucha instrukcji (język do góry i połykamy).

5. Masaż zewnętrzny oraz wewnętrzny

- Stymulowanie punktów neuromotorycznych twarzy w celu wzmocnienia napięcia mięśni. Zasadą jest kontakt z dzieckiem, czynności podczas masażu są okazją do mówienia do niego. Masując wargi dobrze jest wypowiadać wyrazy z głoskami [b], [p], [m], [w], [f], itp., (jest to budowanie skojarzeń masowanego miejsca z układem aparatu mowy podczas artykulacji odpowiednich głosek),

- Masaż wnętrza jamy ustnej - uczulanie miejsc strategicznych w procesie połykania, poprawa napięcia mięśni języka.

6.Wykorzystanie elementów terapii ustno-twarzowej

- Pionizacja czubka języka

a) Pozycja wyjściowa: terapeuta układa palec wskazujący na grzbiecie języka , w jego części środkowej,

b) Stymulacja: terapeuta wykonuje ucisk i wibrację w kierunku dna jamy ustnej, przesuwa palec ruchem gładzącym do przodu i do góry, lekko uciska,

c) Reakcja: unoszenie czubka języka.

- Ćwiczenie aktywizujące prawidłowe połykanie (1)

a) Pozycja wyjściowa: dziecko leży na plecach, pod kolanami ma zwinięty wałek. Terapeuta znajduje się z tyłu głowy dziecka i ujmuje głowę w splecione dłonie, następnie zgina ją do przodu, prostuje, obraca na boki, aby rozluźnić mięśnie szyi i obręczy barkowej. Następnie jedna ręka obejmuje okolicę potylicy, druga ręka obejmuje brodę, lekko ją uciskając w kierunku stawu skroniowo- żuchwowego. Wykonuje rotację głowy dziecka w kierunku jego ramienia. Wtedy terapeuta gładzi dno jamy ustnej z lekkim uciskiem i wibracją w kierunku grzbietowo- czaszkowym. Następuje połknięcie śliny. Wówczas należy przekręcić głowę dziecka w lekkim zgięciu do linii środkowej i w tej pozycji polecić (lub sprowokować lekkim uciskiem i wibracją dna jamy ustnej) jeszcze raz połknięcie śliny. Terapeuta powtarza ćwiczenie  odwracając głowę dziecka w drugą stronę,

b) Reakcja: połykanie następuje przez napięcie części miękkich jamy ustnej, podniesienie dna jamy ustnej, podniesienie napięcia policzków i warg, podwyższenie napięcia podniebienia miękkiego. 

- Ćwiczenie aktywizujące prawidłowe połykanie (2)

a) Pozycja wyjściowa: dziecko leży na plecach, terapeuta za nim siedzi po turecku, stabilizuje jego głowę swoim ciałem. Terapeuta stymuluje boczną stronę żuchwy, uciska i wibruje w stronę, którą odwrócona jest głowa. Następnie daje dziecku polecenie aby przekręciło głowę pokonując opór palców terapeuty, który trzyma żuchwę. Terapeuta stymuluje zamiennie obie strony żuchwy,

b) Reakcje: zwiększenie napięcia mięśni żuchwy, uniesienie języka do górnych zębów, uaktywnienie podniebienia miękkiego.

7. Usprawnianie aparatu artykulacyjnego

- Wykonywanie ćwiczeń z zakresu gimnastyki buzi i języka w celu wzmocnienia mięśni aparatu mowy.

8. Usprawnianie funkcji oddechowych, co pośrednio ma wpływ na domknięcie jamy ustnej, oddychanie nosem.

Swietłana Masgutowa, Anna Regner „Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej” wyd. Continuo, Wrocław 2009

 

Nadmierne ślinienie się – strategie terapeutyczne

 

Opanowanie umiejętności sprawnego przełykania śliny wymaga prawidłowej pracy mięśni ust, twarzy i żuchwy.

 

Stabilizacja żuchwy

 

Ćwiczenia:

- szczotkowanie po obu stronach twarzy mięśnia skroniowego (biorącego udział w procesie żucia): od oczu w bok, ku potylicy,

- szczotkowanie bocznych powierzchni policzków (masaż żwacza – parzystego mięśnia żucia),

- szczotkowanie poniżej i powyżej łuku jarzmowego (kości policzkowych), mięśni skrzydłowych,

- nacisk po obu stronach twarzy mięśnia skroniowego z rozciąganiem w bok, od oczu ku potylicy,

- uciskanie połączone z rozciąganiem bocznych powierzchni policzków,

- nacisk z rozciąganiem poniżej łuku jarzmowego.

Lekkim pukaniem w podbródek dziecka od dołu można wywołać odruchowe zamykanie żuchwy.

 

Uwaga! Nie należy wymuszać zamykanie szczęk. Stałe dociskanie żuchwy może wywołać przeciwną reakcję, czyli ich rozwarcie!

 

Domykanie ust – stymulacja mięśnia okrężnego warg

 

Ćwiczenia:

- szczotkowanie okolicy warg,

- kilka szybkich pociągnięć kostką lodu wokół ust,

- ucisk z lekkim pociągnięciem mięśnia okrężnego warg,

- oporowanie poprzez zwieranie warg.

 

Panowanie nad ruchami języka

 

Ćwiczenia:

- szczotkowanie języka za pomocą miękkiej , dziecięcej szczoteczki do zębów, szczotkujemy mięśnie języka; by poprawić  ich ruchomość i zwiększyć napięcie mięśniowe,

- lekkie opukiwanie języka; jeśli chcemy uzyskać unoszenie go ku górze wałka dziąsłowego (podniebienia twardego tuż za linią zębów), należy najpierw uwrażliwić czubek języka, a następnie okolice za górnymi zębami),

- pocieranie języka kostkami lodu (nie dłużej niż kilka sekund) poprawia jego ruchomość,

- jeśli u dziecka występuje tendencja do odruchu wymiotnego, należy naciskać powoli język szpatułką: zacząć od koniuszka i posuwać się ku tyłowi. W przypadku wzmożonego odruchu wymiotnego docisk należy zastosować przed szczotkowaniem.

 

Uwaga! Wyżej wymienione techniki powinno się stosować w krótkich odcinkach czasowych. Wskazane jest powtarzanie ich kilka razy w ciągu dnia, zwłaszcza przed posiłkiem.